- Położenie geograficzne
Tuchowicz to dawne miasto, przemianowane w XIX wieku na wiejską gminę, a następnie od 1975 roku już tylko wieś parafialną w gminie Stanin w województwie siedleckim.
Początki Tuchowicza sięgają XIII wieku. Położenie geograficzne to 22° 2’ szerokości geograficznej północnej i 51°8’ długości geograficznej wschodniej. Pod zabudową zajmuje obszar 19 ha na terenie równinnym, gdzie gleby stanowią IV i V klasę.
Miejscowość ta położona jest między dwiema rzekami: Bystrzycą Wielką i Stanówką, w odległości 12 km od Łukowa, 42 km od Siedlec i 115 od Warszawy.
Okolice Tuchowicza to sąsiadujące wokół wsie: Józefów od strony północno- wschodniej, Stanin od strony południowo- zachodniej, Anonin i Celiny od zachodu.
Pomimo tego, że miejscowość ma charakter wybitnie rolniczy, posiada również walory turystyczne. W okolicy Tuchowicza znajdują się grodziska.
Tuchowicz leży na szlaku łączącym Łuków z Żelechowem i Krzywdą. Dlatego też krzyżują się tu dobre drogi biegnące w kierunku tych miejscowości. Tak, więc osada ta posiada korzystne warunki komunikacyjne we wszystkich kierunkach. Ma to szczególne znaczenie w związku z dojazdem dzieci do szkoły.
Ludność Tuchowicza stanowi425 osób tj. 148 rodzin. Gdy Tuchowicz po włączeniu do Gminy Stanin, przestał pełnić funkcje administracyjne jako siedziba gminy, nastąpiła likwidacja wielu stanowisk pracy. Wzrosło bezrobocie, a co za tym idzie, pogorszenie warunków bytowych mieszkańców.
Większość rodzin utrzymuje się z rolnictwa pracując we własnych gospodarstwach rolnych.
Do ważniejszych obiektów w Tuchowiczu należy zaliczyć Kościół Parafialny pod wezwaniem Św. Marii Magdaleny, Szkołę Podstawową, Państwowe Przedszkole, Bibliotekę Publiczną oraz Urząd Pocztowy.
Z tej pochodzą:
– ks. Modest Wiąckiewicz
– ks. Stanisław Siwiec
– o. Leszek Mądrzyk (SJ)
– 2 siostry zakonne
– br. Andrzej Wiącek ( TS)
- Rys historyczny
Dzieje Tuchowicza są odległe. Nie wiadomo, kto założył tę osadę leżącą w pobliżu Łukowa, którym już w XIII wieku żywo interesowali się władcy.
Wówczas ziemie te zawładnięte były przez wojownicze plemię Jadźwingów. Z chwilą ich wytępienia (1282 r. ) ówcześni władcy, książęta i zamożni panowie różnymi sposobami starali się wpłynąć na zaludnienie i szybszy wzrost miasta (Łukowa).
W tym celu zachęcali uboższą szlachtę z Mazowsza i Wielkopolski do osiedlenia się na zawładniętych po Jadźwingach obszarach w bliższej i dalszej okolicy Łukowa. Można, więc przypuszczać, że okoliczności te dały początek Tuchowiczowi.
Już „ Spisy dziesięciny papieskiej i świętopietrza z lat 1327- 55” wymieniają Tuchowicz jako „ośrodek parafialny w łukowskiem”
W Monumenta Poloniae Vaticano w roku 1350- 51 nazwa miejscowości pojawiła się jako de Tanczcowicz, a w 1354- 55 jako Tuczcowicz. Z kolei w 1430 r. w „ Zbiorze dokumentów małopolskich” zapis brzmi Thuchowicz.
Pochodzenie nazwy nie jest pewne. Przekazy ludowe donoszą jakoby Tuchowicz: Tu-chów-owiec wziął nazwę od metody gospodarczej, polegającej głównie na hodowli owiec.
W XV wieku właścicielami Tuchowicza zostali Kanimirowie, którzy przybyli z Mazowsza. To właśnie na rzecz Jana Kanimira z Kunradźca koło Płońska, posiadacza większego kompleksu własnościowego z ośrodkiem w Tuchowiczu dnia 26 czerwca 1430 roku król Władysław Jagiełło wydał dokument LOKACYJNY dla miasta Tuchowicz. Osadę zaczęto zapisywać jako „ Oppidum Tuchowicz” to znaczy jako miasto. Kanimirowi płacili z niego trzy grzywny, tyle, co ówcześni dziedzice Siedlec.
Z początkiem XVI wieku bracia Kanimirowie wznieśli w Tuchowiczu kościół, siedzibę rozległej parafii, obejmującej miasto i 38 wsi. Z czasem parafia malała wskutek tworzenia się nowych ośrodków parafialnych w: Radoryżu, Staninie, Jeleńcu, Jedlance.
Podczas wojen szwedzkich w XVII weku miasto uległo zniszczeniu. Wielokrotnie przechodziło z rąk do rąk. Po Kanimirach przyszli Parysowie, Leśniowolscy, Cieciszowscy, Krasińscy, Jezierscy.
Z końcem Rzeczpospolitej rozległe dobra podzielone zostały na miejskie folwarki. Należały one do Tukałłów i Dmochowskich. Z Rozalią Dmochowską ożenił się w roku 1817, powracający z kampanii napoleońskiej, kapitan gwardii Joachim Hempel, biorąc w posagu majątek Tuchowicz. Od tego czasu dobra tuchowickie, przechodząc z ojca na syna, pozostawały własnością Hemplów przez okres ponad stu lat. Byli oni ostatnimi właścicielami Tuchowicza.
Prawa miejskie Tuchowicz utracił w XIX wieku, prawdopodobnie wtedy, kiedy to ukazem carskim z dnia 1 czerwca 1869 roku przemieniono w całym Królestwie Polskim mniejsze miasteczka w osady i zastosowano do nich prawa o wiejskich gminach. Wówczas w skład gminy Tuchowicz weszło 19 wsi. Jednak z biegiem czasu powierzchnia gminy zmniejszyła się na skutek reorganizacji administracyjnych, które ostatecznie doprowadziły do połączenia dwu gmin i przejęcia Tuchowicza przez Urząd Gminy w Staninie.
Ważnym obiektem zabytkowym Tuchowicza jest kościół murowany z 1888 roku. Powstał on na zgliszczach dawnego, drewnianego fundacji Hieronima Krasińskiego.
Zbudowany został według planu inż. Girszwelda. Jest to obiekt neogotycki kryty blachą. Przez kościołem znajduje się nagrobek przedstawiający postać kobiety, wspartej na urnie, prawdopodobnie rzeźbiony przez Pawła Malińskiego. Za kościołem widać grobowiec Joachima Hempla ( napoleończyka) i jego żony Rozalii. Przy alei głównej cmentarza można odnaleźć groby dziedziców: Dmochowskich z Jeleńca i Hemplów z Tuchowicza.
Na skraju parku stoi drewniany dworek. Jego najstarsza część pochodzi z I połowy XIX wieku, a nowe fragmenty dobudowano w początkach XX w. W parku rosną drzewa liczące około 200 lat: topole, lipy, świerki, modrzewie, wiązy, jesiony oraz limby o średnicy ok. 80 cm.
Na skrzyżowaniu dróg, przed kościołem stoi nagrobny pomnik poświęcony żołnierzom poległym w latach I wojny światowej.
Z okresu międzywojennego pochodzi budynek szkolny, który wybudowany został na rzecz Spółdzielni Mleczarskiej w Tuchowiczu i oddany do użytku w 1927 roku. Na parterze odbywał się skup i przetwórstwo mleka a na piętrze wynajęto sale na klasy szkolne. W ten sposób, wędrująca po wiejskich chatach szkoła powszechna i trzech nauczycieli, otrzymała stały lokal. Z biegiem czasu szkoła przejęła cały budynek.
W okresie międzywojennym w szkole tej pracowali nauczyciele działacze takich organizacji jak: Związek Nauczycielstwa Polskiego, Związek Strzelecki, Ochotnicza Straż Pożarna oraz Wiejska Organizacja Młodzieżowa „ Siew” . Spuścizną po zaborze rosyjskim był analfabetyzm. W związku z tym do zadań tych organizacji należało między innymi krzewienie oświaty i podnoszenia poziomu nauczania. W miejscowym Domu Ludowym odbywały się odczyty, prelekcje, nauka pisania i czytania, a także przedstawienia z udziałem uczniów.
Nauczyciele: Zofia Zdun i Bolesław Oborski, na czele ze Stanisławem Brzozowskim ze Stanina, byli współorganizatorami strajku nauczycieli powiatu łukowskiego w 1937 roku. Bronisław Oborski, podczas kampanii wrześniowej w 1939 roku, dostał się do niewoli niemieckiej i całą okupację spędził w oflagu.
W Tuchowiczu i okolicy rozwijał się silny ruch oporu. Działały tu głównie AK i BCh. Sieć konspiracyjną na tym terenie organizował nauczyciel miejscowej szkoły ppor. Rez. Stanisław Zdun. Zmarł na tyfus w 1942 roku. W działalność konspiracyjną zaangażowani byli również nauczyciele tacy jak: Zofia Zdun, Feliksa Oborska kierowniczka sekcji opieki społecznej WSK oraz ks. dr Bolesław Sprycha. Uczestniczyli oni w nauczaniu tajnym zorganizowanym na poziomie szkoły powszechnej i średniej.
Z okresu II wojny światowej pochodzą znajdujące się na miejscowym cmentarzu groby partyzanckie oraz ofiar hitlerowskiego terroru.
Przedmiotem zainteresowania społeczeństwa, w wyzwolonym 22 lipca 1944 roku Tuchowiczu, tak jak w całym kraju, było szkolnictwo. Rewolucja dokonana w Polsce Ludowej w dziedzinie oświaty i szkolnictwa dążyła do podniesienia ogólnego poziomu wykształcenia ludności oraz życia kulturalnego i społecznego. Został zlikwidowany analfabetyzm, w pełni upowszechniono nauczanie na poziomie szkoły podstawowej. Szkolnictwo stało się powszechne, bezpłatne i obowiązkowe.
W Tuchowiczu zaczęło działać Państwowe Przedszkole i Biblioteka Publiczna. W szkole podstawowej z roku na rok oddawano do użytku wyremontowane izby lekcyjne, stopniowo wyposażono je w sprzęt. Przybywało też nauczycieli. W budynku szkolnym urządzono świetlicę gromadzką.
Dużą rolę w sytuacji kulturalnej w omawianym okresie na terenie Tuchowicza odegrały nieszkolne formy oświaty dorosłych, np. kursy problemowe, czytelnicze, zespoły samokształceniowe, punkty odczytowo- zawodowe itp. Organizatorami form pozaszkolnej oświaty dorosłych były przede wszystkim instytucje i organizacje społeczne, m.in. Towarzystwo Wiedzy Powszechnej. Zaś prowadzenie tej działalności spoczywało na barkach nauczycieli, wśród których najbardziej wyróżniła się Teofila Strzyżewska, organizatorka i kierownik Uniwersytetu Powszechnego przy Szkole Podstawowej w Tuchowiczu.
Nowy etap w historii Tuchowicza zapoczątkował rok 1975, w którym to dokonano reorganizacji na terenie całej Polski. Zlikwidowane zostały powiaty, nastąpiły zmiany sieci gmin oraz zwiększyła się liczba województw. Gmina Tuchowicz weszła w skład Gminy Stanin. Przyczyniło się to do rozwiązania wielu stanowisk pracy w Tuchowiczu znalazła się w rejonie Zbiorczej Szkoły Gminnej w Staninie. Sytuacja ta nie spowodowała jednak zmian w działalności szkoły w Tuchowiczu.
Lata 80- te to najbardziej korzystny okres dla rozwoju szkolnictwa. Zostały zlikwidowane zbiorcze szkoły gminne. Zwiększono nakłady finansowe na rozbudowę oraz doposażenie szkół w sprzęt i różnego rodzaju pomoce naukowe. Z tego też okresu pochodzi większość sprzętu i środków dydaktycznych w szkole tuchowickiej.
artykuł z 2007 roku
